Thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế​

Tranh chấp thừa kế là một vấn đề phức tạp, gây nhiều đau đầu và mâu thuẫn trong gia đình. Vậy, khi xảy ra tranh chấp, cơ quan nào có thẩm quyền giải quyết? Trong bài viết này, Trí Luật sẽ cung cấp cho bạn thông tin chi tiết về thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế theo quy định pháp luật Việt Nam, giúp bạn hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi phân chia di sản.

Cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế

Tranh chấp thừa kế​ là gì?

Tranh chấp thừa kế là những mâu thuẫn, bất đồng phát sinh giữa những người thừa kế về việc phân chia, quản lý di sản do người đã mất để lại. Đây là một vấn đề pháp lý phức tạp, thường gây ra những xung đột gay gắt trong gia đình. 

Các dạng tranh chấp thừa kế phổ biến bao gồm: tranh chấp về quyền thừa kế (xác định người thừa kế hợp pháp, hàng thừa kế, truất quyền thừa kế), tranh chấp về di chúc (tính hợp pháp, giải thích nội dung, người được chỉ định), tranh chấp về phân chia di sản (giá trị di sản, phân chia không đồng đều, tài sản chung/riêng), tranh chấp về nghĩa vụ tài sản và tranh chấp về xác nhận quyền thừa kế. 

Nguyên nhân dẫn đến những tranh chấp này thường xuất phát từ di chúc không rõ ràng, mâu thuẫn gia đình, thiếu hiểu biết pháp luật, lòng tham hoặc việc quản lý tài sản không minh bạch. Tranh chấp thừa kế không chỉ gây tổn hại về mặt tài sản mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình cảm gia đình. Việc hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan đến thừa kế là rất quan trọng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mỗi cá nhân.

Các phương thức thừa kế theo quy định pháp luật

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, được quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015, có hai phương thức thừa kế chính: thừa kế theo pháp luật và thừa kế theo di chúc. Mỗi phương thức có những quy định riêng về đối tượng và trình tự thừa kế.

Quy định về đối tượng thừa kế theo pháp luật và di chúc

Đối tượng thừa kế theo pháp lý

Thừa kế theo pháp luật được áp dụng khi người chết không để lại di chúc hoặc di chúc không hợp pháp theo quy định tại Điều 650 Bộ luật dân sự 2015. Đối tượng thừa kế theo pháp luật được xác định theo thứ tự hàng thừa kế như sau:

• Hàng thừa kế thứ nhất: Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
• Hàng thừa kế thứ hai: Ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.   
• Hàng thừa kế thứ ba: Cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; cháu ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
• Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Đối tượng thừa kế theo di chúc

Thừa kế theo di chúc được áp dụng khi người chết để lại di chúc hợp pháp. Người lập di chúc có quyền chỉ định người thừa kế, phân định phần di sản cho từng người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của một người. Di chúc hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện được quy định tại Điều 630 Bộ luật dân sự 2015 như sau:

• Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.   
• Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.   

Trong trường hợp người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, thì phần di sản mà người đó được hưởng sẽ được chia theo pháp luật.

Phân định thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế​

Theo quy định tại Điều 26 và Điều 35 của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Tranh chấp thừa kế tài sản thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân cấp huyện và cấp tỉnh, tùy theo tính chất và yếu tố nước ngoài của vụ việc.

Thẩm quyền của Tòa án trong giải quyết tranh chấp thừa kế

Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện

Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự, Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế theo thủ tục sơ thẩm các vụ án không có yếu tố nước ngoài. Cụ thể, thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế của tòa án cấp huyện bao gồm:

• Các vụ việc liên quan đến việc phân chia di sản thừa kế.
• Các vụ việc liên quan đến việc xác định người thừa kế hợp pháp.
• Các vụ việc liên quan đến việc xác định hiệu lực của di chúc.

Ví dụ: Nếu tranh chấp thừa kế liên quan đến một mảnh đất hoặc căn nhà nằm trên địa bàn quận/huyện đó và không có yếu tố người nước ngoài hoặc tài sản ở nước ngoài liên quan, thì Tòa án nhân dân cấp huyện sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế.

Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh

Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế theo thủ tục sơ thẩm các vụ án có yếu tố nước ngoài. Điều này bao gồm:

• Các vụ việc có người thừa kế là người nước ngoài.
• Các vụ việc có di sản thừa kế nằm ở nước ngoài.
• Các vụ việc phức tạp hoặc có giá trị lớn mà Tòa án nhân dân cấp huyện chuyển lên.

Ví dụ: Nếu tranh chấp thừa kế liên quan đến một biệt thự ở nước ngoài hoặc một trong những người thừa kế là công dân nước ngoài, thì Tòa án nhân dân cấp tỉnh sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế.

Thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế​ bất động sản

Đối với các vụ án tranh chấp thừa kế liên quan đến bất động sản, thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế được xác định theo vị trí của bất động sản đó. Tòa án nhân dân cấp huyện hoặc Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi có bất động sản đó tọa lạc sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế.

Ví dụ: Nếu tranh chấp thừa kế liên quan đến một căn hộ ở thành phố Hồ Chí Minh, thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế sẽ là Tòa án nơi căn hộ đó tọa lạc, tuỳ theo có yếu tố nước ngoài hay không.

Thời hạn pháp lý cho các vụ kiện liên quan đến di sản thừa kế

Theo Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản, tính từ thời điểm mở thừa kế. Thời hiệu yêu cầu xác nhận hoặc bác bỏ quyền thừa kế là 10 năm, còn thời hiệu yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài sản của người chết là 3 năm, đều tính từ thời điểm mở thừa kế. 

Cần lưu ý rằng, thời điểm mở thừa kế là lúc người để lại di sản qua đời. Sau khi hết thời hiệu chia di sản, di sản sẽ thuộc về người đang quản lý.

Ví dụ: Nếu ông A mất năm 2010, thời hiệu yêu cầu chia căn nhà của ông là đến năm 2040, còn xe máy là đến năm 2020. Nếu ông A có nợ, chủ nợ có thời hiệu đến năm 2013 để yêu cầu người thừa kế trả nợ. Việc nắm rõ thời hạn pháp lý này rất quan trọng để người thừa kế chủ động bảo vệ quyền lợi của mình.

Phương thức xử lý các tranh chấp về di sản thừa kế

Có nhiều phương thức để xử lý tranh chấp về di sản thừa kế, tùy thuộc vào mức độ phức tạp và mong muốn của các bên liên quan. Dưới đây là một số phương thức phổ biến.

• Thương lượng, hòa giải là phương thức ưu tiên để giải quyết tranh chấp thừa kế, giúp tiết kiệm thời gian và duy trì quan hệ gia đình. Các bên tự thỏa thuận hoặc nhờ người trung gian hòa giải.
• Nếu hòa giải cá nhân không thành, các bên có thể yêu cầu Ủy ban nhân dân cấp xã hòa giải. Hòa giải viên sẽ hỗ trợ tìm giải pháp chung.
• Khi mọi nỗ lực hòa giải thất bại, khởi kiện tại Tòa án là bước cuối cùng. Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế sơ thẩm, đảm bảo quyền lợi theo pháp luật. Riêng các vụ việc về bất động sản, Tòa án có thẩm quyền là Tòa án nhân dân cấp huyện nơi có bất động sản.

Phương thức hòa giải và khởi kiện trong tranh chấp thừa kế

Các bước pháp lý trong việc giải quyết tranh chấp thừa kế

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, quá trình giải quyết tranh chấp thừa kế phải tuân thủ các bước pháp lý cụ thể để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan. Các bước như sau:

Bước 1: Phân định thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế của Tòa án

Để xác định đúng thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế, bước đầu tiên là phân loại tranh chấp (quyền thừa kế, di chúc, phân chia di sản, nghĩa vụ tài sản, xác nhận quyền thừa kế). Tòa án nhân dân cấp huyện thường giải quyết sơ thẩm, trong khi Tòa án nhân dân cấp tỉnh thụ lý phúc thẩm hoặc vụ việc phức tạp, có yếu tố nước ngoài. Thẩm quyền theo lãnh thổ được xác định dựa trên loại tài sản: động sản thì theo nơi cư trú/trụ sở của bị đơn, bất động sản thì theo nơi có tài sản.

Bước 2: Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện

Khi chuẩn bị hồ sơ khởi kiện tranh chấp thừa kế, bước đầu tiên là thu thập giấy tờ chứng minh quan hệ thừa kế, bao gồm giấy chứng tử, giấy khai sinh, giấy đăng ký kết hôn và di chúc (nếu có). Tiếp theo, cần chuẩn bị giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản như sổ đỏ, sổ hồng, giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm. 

Sau đó, soạn thảo đơn khởi kiện theo mẫu quy định của Tòa án, nêu rõ thông tin các bên, nội dung tranh chấp, căn cứ pháp lý và danh mục tài liệu kèm theo. Cuối cùng, chuẩn bị các giấy tờ khác như CCCD/CMND và các tài liệu liên quan. Lưu ý, mọi giấy tờ phải là bản gốc hoặc bản sao công chứng hợp lệ.

Bước 3: Đệ đơn kiện lên Tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế​

Sau khi chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, bước tiếp theo là đệ đơn kiện lên Tòa án có thẩm quyền. Cần xác định đúng Tòa án dựa trên loại tranh chấp và địa điểm tài sản. Bạn có thể nộp đơn trực tiếp, qua bưu điện hoặc trực tuyến (nếu có). Sau khi nộp, bạn sẽ nhận giấy biên nhận và nộp tạm ứng án phí theo thông báo của Tòa án để vụ án được thụ lý. Lưu giữ tất cả giấy tờ liên quan và hỏi cán bộ Tòa án nếu có thắc mắc.

Bước 4: Tòa án tiếp nhận và xem xét đơn kiện

Sau khi đệ đơn kiện, Tòa án sẽ tiếp nhận và kiểm tra tính đầy đủ của hồ sơ, cấp giấy biên nhận ngay lập tức nếu nộp trực tiếp, hoặc trong vòng 2 ngày làm việc nếu nộp qua bưu điện. Trong vòng 3 ngày làm việc, Chánh án Tòa án sẽ phân công Thẩm phán xem xét đơn. Trong vòng 5 ngày làm việc kể từ khi được phân công, Thẩm phán sẽ xem xét thẩm quyền, tính hợp lệ của đơn và tài liệu kèm theo, rồi ra quyết định thụ lý, yêu cầu bổ sung (với thời hạn bổ sung do Thẩm phán quy định) hoặc trả lại đơn. Người khởi kiện sẽ nhận thông báo về quyết định này, bao gồm thời gian làm việc tiếp theo nếu vụ án được thụ lý.

Bước 5: Tòa án thụ lý vụ án và thông báo đến các bên liên quan

Sau khi xem xét đơn khởi kiện, nếu đủ điều kiện, Thẩm phán sẽ ra quyết định thụ lý vụ án. Trong vòng 3 ngày làm việc, Tòa án sẽ thông báo bằng văn bản đến các bên liên quan, bao gồm nguyên đơn, bị đơn và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, về việc thụ lý vụ án, kèm theo thông tin về thời gian, địa điểm làm việc tiếp theo và quyền, nghĩa vụ của các bên. Chánh án Tòa án cũng sẽ phân công Thẩm phán giải quyết vụ án trong vòng 3 ngày làm việc kể từ ngày thụ lý. Hồ sơ vụ án sau đó được gửi đến Viện kiểm sát cùng cấp để kiểm sát quá trình giải quyết.

Bước 6: Tiến hành hòa giải để giải quyết tranh chấp

Sau khi thụ lý vụ án, Tòa án sẽ triệu tập các bên liên quan để tiến hành hòa giải. Thẩm phán chủ trì buổi hòa giải, lắng nghe ý kiến các bên và hướng dẫn tìm giải pháp thỏa thuận. Nếu hòa giải thành công, Thẩm phán lập biên bản hòa giải và ra quyết định công nhận kết quả, có hiệu lực như bản án. Nếu hòa giải không thành, Tòa án lập biên bản không thành và tiến hành xét xử vụ án.

Bước 7: Xét xử vụ án nếu hòa giải không đạt được kết quả

Nếu hòa giải không thành, Tòa án sẽ đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm. Thẩm phán chuẩn bị xét xử, triệu tập các bên và người liên quan. Tại phiên tòa, các bên trình bày, tranh luận, và Hội đồng xét xử tuyên án dựa trên chứng cứ và pháp luật. Các bên có quyền kháng cáo, Viện kiểm sát có quyền kháng nghị. Bản án có hiệu lực được thi hành bởi cơ quan thi hành án.

Xác định đúng thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế của Tòa án là bước đầu tiên và quan trọng nhất để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bạn. Hiểu rõ quy trình và thủ tục pháp lý giúp bạn tự tin hơn khi đối mặt với những vấn đề phức tạp này. Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu hoặc hỗ trợ pháp lý trong quá trình giải quyết tranh chấp thừa kế, hãy liên hệ với Trí Luật qua (028) 7304 5969 để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất.